علائم و دلایل اسکولیوز — راهنمای کامل برای بیماران و والدین

اسکولیوز (Scoliosis) به معنی انحراف جانبی ستون فقرات است که اغلب با چرخش مهره‌ها همراه است و می‌تواند فرم بدن، نحوه حرکت و حتی عملکرد تنفسی را تحت تأثیر قرار دهد. این مشکل اسکلتی-عضلانی در بسیاری از افراد خفیف و بی‌علامت باقی می‌ماند، اما در برخی دیگر به مرور زمان پیشرفت کرده و باعث درد، تغییر فرم بدن و محدودیت‌های حرکتی می‌شود.
در این مطلب، به طور کامل به بررسی علائم اسکولیوز، انواع شدت آن، و دلایل بروز این بیماری می‌پردازیم.

علائم اسکولیوز چیست؟

اسکولیوز می‌تواند در هر سنی ایجاد شود، اما اغلب در دوران رشد نوجوانی (۱۰ تا ۱۵ سال) تشخیص داده می‌شود. این بیماری ممکن است در ابتدا بدون هیچ‌گونه درد یا ناراحتی باشد، به همین دلیل بسیاری از بیماران و خانواده‌ها دیر متوجه آن می‌شوند.
برخی از شایع‌ترین علائم اسکولیوز عبارتند از:

• عدم تقارن شانه‌ها: یکی از شانه‌ها بالاتر از دیگری قرار می‌گیرد.

• برآمدگی یک طرف کمر یا پشت: معمولاً هنگام خم شدن به جلو قابل مشاهده است.

• تفاوت در ارتفاع لگن‌ها: که می‌تواند منجر به تغییر در نحوه راه رفتن شود.

• کج بودن سر یا گردن نسبت به محور بدن.

• لباس نامتقارن روی بدن: مثلاً آستین یا شلوار یک سمت کوتاه‌تر به نظر می‌رسد.

• خستگی زودرس در ناحیه کمر یا پشت، به ویژه پس از ایستادن یا نشستن طولانی.

نکته مهم: در اسکولیوز پیشرفته، ممکن است تغییر شکل قفسه سینه، کاهش ظرفیت تنفسی و حتی دردهای مزمن ایجاد شود.

کمر درد و گردن درد ناشی از اسکولیوز

یکی از شکایت‌های شایع در بیماران بزرگسال و حتی برخی نوجوانان مبتلا به اسکولیوز، درد در ناحیه کمر و گردن است. علت این دردها معمولاً فشار نامتوازن بر روی عضلات، رباط‌ها و مفاصل ستون فقرات است.

درد کمر اسکولیوز

• به دلیل فشار بیشتر بر یک سمت مهره‌ها ایجاد می‌شود.

• در نوجوانان ممکن است خفیف و گذرا باشد.

• در بزرگسالان اغلب مزمن و ماندگار است.

• گاهی به پاها تیر می‌کشد، که نشان‌دهنده فشار روی عصب است.

درد گردن با اسکولیوز

• تغییر راستای ستون فقرات در اسکولیوز باعث ایجاد جبران حرکتی در مهره‌های گردنی می‌شود.

• این جبران می‌تواند منجر به اسپاسم عضلانی، سردردهای گردنی و حتی گزگز یا بی‌حسی دست‌ها شود.

درد تیرکشنده

در موارد شدید، فشار روی ریشه‌های عصبی می‌تواند باعث ایجاد درد تیرکشنده به اندام‌ها شود که نیازمند بررسی فوری است.

علائم اسکولیوز خفیف

اسکولیوز خفیف معمولاً با زاویه انحراف کمتر از ۲۰ درجه تعریف می‌شود. این مرحله، بهترین زمان برای تشخیص و مداخله غیرجراحی است.

ویژگی‌ها:

• تغییرات بسیار ظریف در سطح شانه‌ها یا لگن.

• خفیف بودن برآمدگی پشت.

• خستگی عضلانی بعد از فعالیت طولانی.

• عدم وجود درد شدید.

در این مرحله، تمرینات اصلاحی تخصصی مانند روش شروت Schroth و پیگیری منظم می‌تواند از پیشرفت بیماری جلوگیری کند.

علائم اسکولیوز شدید

اسکولیوز شدید معمولاً با زاویه بالای ۴۰–۵۰ درجه همراه است و می‌تواند تأثیرات جدی بر عملکرد بدن بگذارد.

علائم شایع:

• قوز یا برآمدگی آشکار پشت که از روی لباس هم مشخص است.

• تغییر شکل قفسه سینه و کاهش فضای ریه‌ها.

• مشکل در تنفس حتی هنگام فعالیت‌های سبک.

• درد مزمن و مقاوم به درمان‌های ساده.

• لنگیدن یا اختلال در راه رفتن به علت اختلاف طول پاها یا تغییر در لگن.

در این مرحله، احتمال نیاز به بریس تخصصی یا جراحی اصلاحی زیاد است.

علائم اسکولیوز در بزرگسالان

اسکولیوز در بزرگسالان می‌تواند از دوران کودکی باقی مانده باشد یا به علت فرسایش و تغییرات دژنراتیو مهره‌ها ایجاد شود (اسکولیوز دژنراتیو).

نشانه‌ها:

• درد مزمن کمر و گردن که با فعالیت بدتر می‌شود.

• کاهش انعطاف‌پذیری ستون فقرات.

• بی‌حسی یا ضعف اندام‌ها به علت فشار عصبی.

• مشکلات تعادلی و احساس ناپایداری در راه رفتن.

• پیشرفت تدریجی تغییرات ظاهری بدن.

علائم اسکولیوز در کودکان

در کودکان، اسکولیوز معمولاً بدون درد است و همین موضوع تشخیص را دشوار می‌کند. والدین باید به تغییرات ظاهری دقت کنند.

نشانه‌ها:

• شانه یا کتف نامتقارن.

• برآمدگی یک سمت پشت هنگام خم شدن به جلو (آزمون آدامز).

• لباس یا کیف که روی بدن کج می‌نشیند.

• تمایل کودک به گذاشتن وزن بیشتر روی یک پا.

تشخیص به موقع در این سن می‌تواند از جراحی در آینده جلوگیری کند.

دلایل اسکولیوز

دلایل ایجاد اسکولیوز شامل موارد زیر است:

1. ایدیوپاتیک — علت نامشخص، شایع‌ترین نوع در نوجوانان.

2. مادرزادی — ناشی از نقص در شکل‌گیری مهره‌ها قبل از تولد.

3. عصبی-عضلانی — در بیماری‌هایی مانند فلج مغزی.

4. دژنراتیو — در اثر پیری و ساییدگی مفاصل مهره‌ها.

5. ثانویه — به علت ضربه یا جراحی قبلی.

چرا تشخیص زودهنگام مهم است؟

هرچه اسکولیوز زودتر تشخیص داده شود، احتمال موفقیت درمان‌های غیرجراحی بالاتر است. بررسی دوره‌ای ستون فقرات در مدارس، معاینات منظم توسط پزشک و آگاهی والدین نقش مهمی در پیشگیری از پیشرفت بیماری دارند.

جمع‌بندی و توصیه تخصصی

• هر تغییر ظاهری در قامت یا راه رفتن باید جدی گرفته شود.

• دردهای مداوم در نوجوانان نیازمند بررسی دقیق هستند.

• تمرینات اصلاحی، بریس و در موارد خاص جراحی، بسته به شدت انحراف انتخاب می‌شوند.

• همکاری بیمار، خانواده و تیم درمانی، کلید موفقیت در کنترل اسکولیوز است.